Trên thực tế, không ít doanh nghiệp xuất khẩu đã phải đối diện với nguy cơ bị lừa gạt, chịu thiệt hại về tài sản, hàng hóa khi chủ quan và thiếu hiểu biết về đối tác của mình trong các giao dịch xuyên biên giới. Vậy, doanh nghiệp Việt cần phải lưu ý điều gì khi lựa chọn và giao kết với các đối tác nước ngoài để xuất khẩu hàng hóa? Những phân tích, chia sẻ của Ths. Nguyễn Đức Kiên - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật quốc tế, Bộ Tư pháp – Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) đưa ra trong bài phỏng vấn dưới đây sẽ giúp quý vị có cái nhìn tổng quan hơn về vấn đề này.

PV: Thưa ông, thực tế cho thấy đã có không ít doanh nghiệp chịu rủi ro khi làm việc với các đối tác nước ngoài. Theo ông, có những nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng này, thưa ông?

Ths. Nguyễn Đức Kiên:

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, việc Việt Nam tích cực đẩy mạnh tham gia vào các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới đã góp phần thúc đẩy nền kinh tế phát triển, tạo ra nhiều cơ hội và tiềm năng cho các doanh nghiệp. Song “sân chơi” càng lớn thì rủi ro đi kèm càng nhiều. Vụ việc 76 containers hạt điều của 5 doanh nghiệp xuất khẩu sang thị trường Italia hồi tháng 3/2022 hay vụ việc doanh nghiệp có nguy cơ mất trắng 5 containers điều khi xuất khẩu sang Algeria từ đầu năm 2023 là những ví dụ điển hình. Theo quan điểm của tôi, có hai yếu tố chính doanh nghiệp cần nắm vững để tránh rủi ro khi giao kết cùng các đối tác nước ngoài trên “sân chơi” thương mại quốc tế. Đó chính là “người chơi” và “luật chơi”.

Thứ nhất, người xưa đã có câu: “Biết người biết ta trăm trận trăm thắng”. Trong kinh doanh, chỉ khi hiểu được chính mình muốn gì và nắm bắt đầy đủ thông tin của đối tác, doanh nghiệp mới có thể đưa ra những quyết định kinh doanh khôn ngoan mang lại lợi nhuận lớn hoặc ít nhất là giảm thiểu thiệt hại và rủi ro. Tuy nhiên, thực tế, có không ít doanh nghiệp vẫn quá tin tưởng vào những công ty trung gian môi giới và bỏ qua khâu kiểm tra đối tác mà không biết rõ khả năng tài chính hay năng lực pháp lý của đối tác đó. Vụ việc doanh nghiệp Việt có nguy cơ mất trắng lô hàng hơn nửa triệu đô xuất sang Dubai mà báo chí đang đưa tin hôm 26/7 cũng xuất phát từ việc doanh nghiệp Việt gặp công ty Bab Al Rehab Foodstuff Trading LLC - doanh nghiệp bị nghi là lừa đảo tại hội chợ thực phẩm quốc tế tại Dubai chứ không thực sự biết rõ công ty này. Sự thiếu cảnh giác này có thể gây ra những rủi ro về cả tài chính lẫn pháp lý cho doanh nghiệp.

Thứ hai, rất nhiều doanh nghiệp chỉ chú trọng vào yếu tố lợi nhuận mà ít quan tâm đến yếu tố pháp lý, không nắm rõ “luật chơi” trong giao thương quốc tế như lựa chọn phương thức thanh toán nào, LC hay nhờ thu DP, điều khoản giao hàng là gì, FOB hay CIF, theo Incoterm nào, pháp luật điều chỉnh hợp đồng thương mại quốc tế, pháp luật nước nhập khẩu hàng hóa, thiết chế giải quyết tranh chấp, thủ tục giải quyết tranh chấp nếu có tranh chấp phát sinh. Đây cũng là một nguyên nhân khiến doanh nghiệp có thể gặp rủi ro và khó khăn trong quá trình xuất khẩu và giải quyết các tình huống bất ngờ xảy ra.

PV: Thưa ông, vậy chúng ta có những dấu hiệu nào để nhận biết đối tác quốc tế có hành vi lừa đảo không ạ?

Ths. Nguyễn Đức Kiên:

Có một số dấu hiệu có thể nhận biết đối tác quốc tế của doanh nghiệp có hành vi lừa đảo, gian lận thương mại. Ví dụ, các doanh nghiệp có thể dựa vào quá trình liên lạc và trao đổi giữa các bên. Nếu sự trao đổi có biểu hiện bất thường hay bị gián đoạn đột ngột trong một thời gian dài hoặc quá trình đàm phán giá cả diễn ra chóng vánh và quá thuận lợi thì doanh nghiệp phải hết sức cẩn thận. Doanh nghiệp cũng cần lưu ý nếu đối tác chỉ liên lạc qua internet, qua email và các văn bản mà không muốn gặp trực tiếp, đặc biệt là các đối tác mới hoặc đối tác mà doanh nghiệp không thực sự biết rõ hoặc được giới thiệu qua môi giới.

Ngoài ra, một dấu hiệu khác có thể nhận biết đối tác của mình có vấn đề là khi khách hàng cung cấp tài khoản thanh toán ở nước thứ ba, tại ngân hàng nhỏ, tên chủ tài khoản không phải công ty đứng tên hợp đồng; hay đề nghị thanh toán bằng các hình thức có tính rủi ro cao, đề nghị chuyển trước một phần hoặc toàn bộ chứng từ với lý do để xin giấy phép nhập khẩu.

PV: Thưa ông, vậy qua một số vụ việc doanh nghiệp bị lừa đảo khi hoặc gặp rủi ro khi giao thương với các đối tác nước ngoài trong thời gian gần đây, các doanh nghiệp có thể rút ra kinh nghiệm gì, thưa ông?

Ths. Nguyễn Đức Kiên:

Bài học đầu tiên chính là cần biết rõ, tìm hiểu rõ về “người chơi” mà tôi đã nói ở trên hoặc chỉ giao dịch với đối tác truyền thống, tin cậy. Các doanh nghiệp nên tìm kiếm đối tác qua các kênh uy tín. Trường hợp giao dịch qua môi giới thì không nên dựa hoàn toàn vào trung gian môi giới mà nên yêu cầu được liên hệ hoặc gặp gỡ trực tiếp với người mua. Đặc biệt, doanh nghiệp cần chú trọng khâu xác minh đối tác, kể cả trong những trường hợp đã có một vài lần giao kết hợp đồng thành công thì vẫn cần phải duy trì và liên tục cập nhật sự xác minh đó. Việc xác minh này có thể thông qua nhiều kênh khác nhau như tra cứu mã số DUNS của đối tác trên danh bạ mã số DUNS toàn cầu tại website https://www.dunsregistered.com/ hay thu thập thông tin từ các Cơ quan Thương vụ của Việt Nam tại các nước sở tại, các doanh nghiệp đi trước, các hiệp hội ngành hàng,... Đây là một số kênh hỗ trợ doanh nghiệp hiệu quả nhất để hạn chế các rủi ro khi tranh chấp, cũng như tìm kiếm kinh nghiệm về những điều nên làm, những điều cần tránh, những địa điểm hay chủ thể cần cẩn trọng khi giao kết hợp đồng.

Thứ hai, các doanh nghiệp cần chú trọng việc soạn thảo kỹ lưỡng hợp đồng trong giao dịch thương mại quốc tế vì hợp đồng được coi là “luật chơi” giữa các bên. Trong hợp đồng nên có điều khoản quy định rõ về luật áp dụng, điều kiện điều khoản giao hàng, cơ chế giải quyết tranh chấp, phương thức thanh toán, thời điểm chuyển chứng từ gốc, thời điểm chuyển quyền sở hữu lô hàng, các quy định liên quan đến bồi thường,... Đồng thời, doanh nghiệp cũng cần nắm rõ các nguyên tắc, thông lệ thương mại quốc tế như Incoterm, vai trò, trách nhiệm của các bên trong hợp đồng để chủ động xử lý khi xảy ra các tranh chấp pháp lý. Để làm được điều này, ngoài việc tham khảo ý kiến của các luật sư, chuyên gia pháp lý, các doanh nghiệp nên tự xây dựng đội ngũ làm công tác ngoại thương và phát triển thị trường có kỹ năng nghiệp vụ tốt về thương mại quốc tế, pháp lý, ngoại ngữ.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp nên yêu cầu đối tác lựa chọn áp dụng phương thức thanh toán phổ biến và an toàn như L/C không hủy ngang có xác nhận tại các ngân hàng quốc tế uy tín; hạn chế cho phép trả chậm. Khi đối tác mở L/C, cần đề nghị ngân hàng Việt Nam kiểm tra tính xác thực của L/C trước khi giao chứng từ. Qua đó, có thể đảm bảo tính an toàn và hạn chế tối đa rủi ro trong giao dịch, thanh toán.

Xin cảm ơn ông!