Trọng tài viên VIAC TS. Trịnh Hải Yến chia sẻ về đầu tư quốc tế trong lĩnh vực năng lượng tái tạo tại Diễn đàn Luật học Mùa Thu do Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức vào ngày 14 và 15/8/2025

Trong khuôn khổ Diễn đàn Luật học Mùa Thu do Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức vào ngày 14 và 15/8/2025, với sự tham dự của nhiều chuyên gia, học giả, các thẩm phán, nhà hoạt động xã hội, nhà quản lý, cơ quan xây dựng và tổ chức thực thi pháp luật, tổ chức quốc tế trong và ngoài nước, TS. Trịnh Hải Yến, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), đã có bài tham luận xoay quanh chủ đề đầu tư quốc tế trong ngành năng lượng tái tạo.

TS. Trịnh Hải Yến, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC)

Bài tham luận cho biết, theo thống kê của UNCTAD, trong giai đoạn từ tháng 1/2010 đến tháng 6/2022, các sáng kiến chính sách nhằm thúc đẩy thích ứng và giảm thiểu biến đổi khí hậu thông qua FDI chủ yếu tập trung vào lĩnh vực năng lượng tái tạo và điện, chiếm 60% các biện pháp được áp dụng trên toàn thế giới. Cơ chế hỗ trợ giá mua điện cho năng lượng tái tạo (Feed-in Tariff, viết tắt là FIT) là một công cụ chính sách thu hút đầu tư được triển khai rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới. Việc thay đổi cơ chế này đã dẫn tới các vụ trọng tài giữa nhà đầu tư nước ngoài và nước tiếp nhận đầu tư tại trọng tài quốc tế. Tính tới nay, đã có hơn 120 vụ trọng tài trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, nhiều nhất là khởi kiện Tây Ban Nha, tiếp theo là Italy và Czech và trong số còn lại bao gồm một số nước đang phát triển như Sri Lanka, Argentina, Mexico…

Bài tham luận tập trung nghiên cứu trường hợp của Tây Ban Nha. Nước này đang phải đối mặt với 51 vụ trọng tài, trị giá trên 8 tỷ euro. Các doanh nghiệp nước ngoài cáo buộc các thay đổi cơ chế hỗ trợ giá FIT của Tây Ban Nha đã vi phạm quy định của Hiệp ước Hiến chương Năng lượng (ECT), có hiệu lực ràng buộc đối với nước này từ năm 1998; cụ thể là các nghĩa vụ như: đối xử công bằng và thoả đáng, bồi thường thiệt hại do có biện pháp tước đoạt tài sản gián tiếp, bảo vệ an ninh đầy đủ, không gây tổn hại cho đầu tư bằng các biện pháp tuỳ tiện, vô lý hoặc phân biệt đối xử và tuân thủ các cam kết đối với đầu tư nước ngoài. Trong số đó, 30 vụ đã công bố quyết định, phán quyết của hội đồng trọng tài (HĐTT) và đại đa số (27 vụ) kết luận Tây Ban Nha vi phạm cam kết dành cho đầu tư nước ngoài sự đối xử công bằng và thoả đáng. Những phân tích, đánh giá của các HĐTT cho thấy sự phức tạp trong xem xét tình tiết tranh chấp, giải thích và áp dụng pháp luật, cũng như thách thức trong việc cân bằng giữa quyền tự do điều tiết hoạt động đầu tư của quốc gia và nghĩa vụ bảo hộ đầu tư nước ngoài theo điều ước quốc tế mà họ tham gia.

Liên quan tới các vụ trọng tài giữa nhà đầu tư nước ngoài và nước tiếp nhận đầu tư trong khuôn khổ các hiệp định về bảo hộ đầu tư mà các nước ASEAN ký kết với nhau và ký kết với đối tác ngoài ASEAN, TS. Trịnh Hải Yến, Trọng tài viên VIAC, đã có bài trình bày tại Hội thảo của Học viện Pháp luật ASEAN, Đại học Quốc gia Singapore, ngày 19/08/2025. Bài tham luận phân tích mục tiêu xây dựng pháp luật đầu tư có tính cạnh tranh cao của các nước ASEAN thông qua đàm phán đưa ra những quy định điều ước mang tính cải cách, dựa trên kinh nghiệm, thực tiễn của các nước tại trọng tài quốc tế cũng như trong ký kết các điều ước về đầu tư. Bài tham luận phân tích và so sánh sáu hiệp định được các nước ASEAN đàm phán mới và ký kết vào năm 2009 (Hiệp định đầu tư toàn diện ASEAN, các Hiệp định đầu tư giữa ASEAN với Trung Quốc, Hàn Quốc, Hiệp định thương mại tự do giữa ASEAN và Úc, New Zealand (AANZFTA), năm 2014 với Ấn Độ và năm 2017 với Hong Kong (Trung Quốc). Các nước tham gia các hiệp định này cũng đồng thời có các nghĩa vụ bảo hộ đầu tư theo các điều ước song phương giữa họ với nhau.

Do vậy, có trường hợp khi khởi kiện tại trọng tài quốc tế, doanh nghiệp không căn cứ vào các hiệp định mới của ASEAN mà lựa chọn hiệp định được các nước ASEAN ký kết song phương trước đó nhiều năm. Một số khác có cách tiếp cận chọn cả hai nhưng mỗi hiệp định khởi kiện tại các vụ trọng tài khác nhau. Ví dụ, gần đây Zeph Investments Pte Ltd, một công ty Singapore, đã kiện Úc trong bốn vụ trọng tài, tổng trị giá 410 tỷ Đô la Úc, liên quan tới đầu tư vào các dự án năng lượng tái tạo tại Úc. Công ty này cáo buộc Úc vi phạm các quy định bảo hộ đầu tư của AANZFTA trong ba vụ trọng tài và của Hiệp định thương mại tự do năm 2003 giữa Singapore và Úc (SAFTA) trong một vụ trọng tài. Một ví dụ khác theo công bố của UNCTAD là hai công ty Trung Quốc, PowerChina HuaDong Engineering Corporation và China Railway 18th Bureau Group Company, đã khởi kiện Việt Nam tại hai vụ trọng tài quốc tế, một dựa trên Hiệp định bảo hộ đầu tư giữa Trung Quốc và ASEAN và một căn cứ theo Hiệp định bảo hộ đầu tư song phương năm 1992 giữa Trung Quốc và Việt Nam.

Bài tham luận phân tích những điều khoản mấu chốt tạo nên sự khác biệt giữa các hiệp định mà mang tính quyết định đối với lựa chọn của nhà đầu tư như quyền khởi kiện tại trọng tài quốc tế, nghĩa vụ đối xử công bằng và thoả đáng và điều khoản tối huệ quốc. So sánh với cách tiếp cận của các nước Liên minh Châu Âu, thể hiện trong những hiệp định với Việt Nam, Singapore và Canada, bài tham luận đánh giá tác động của việc tồn tại mạng lưới các hiệp định có phạm vi điều chỉnh chồng chéo đối với nhà đầu tư cũng như nước tiếp nhận đầu tư.